Νομοθετικές εξελίξεις:

Από τον Ιούνιο του 2011 έχει ψηφιστεί ο Νόμος για την Ηλεκτρονική Διακυβέρνηση, ο οποίος, μεταξύ άλλων, προβλέπει τα εξής:

(α) πριν την αγορά λογισμικού οι φορείς του δημοσίου τομέα θα πρέπει να εξετάσουν κατά πόσο υπάρχει ήδη τέτοιο λογισμικό διαθέσιμο σε άλλους φορείς του δημοσίου (αρ. 19 παρ 3)

(β) κατά την κατάρτιση συμβάσεων για την ανάπτυξη προϊόντων λογισμικού για λογαριασμό φορέων του δημοσίου τομέα, το προϊόν που παραδίδεται από το φορέα θα πρέπει να παραδίδεται μαζί με τον πηγαίο κώδικα και με άδειες που επιτρέπουν τη χωρίς περιορισμούς χρήση και περαιτέρω διάθεση αυτού (αρ. 19 παρ. 4)

(γ) την κατάρτιση μητρώου πληροφοριακών και επικοινωνιακών υποδομών και συστημάτων,που περιλαμβάνει και μητρώο αδειών χρήσης λογισμικού (αρ. 19 παρ. 2) καθώς και αποθετηρίου πληροφοριών και λογισμικού (αρ. 19 παρ. 5).

Οι διατάξεις αυτές έχουν τεθεί προκειμένου να μειωθεί σημαντικά η σπατάλη από την αγορά των ίδιων πληροφοριακών συστημάτων και αδειών λογισμικού ξανά και ξανά από το Ελληνικό Δημόσιο και να αποφευχθεί η εξάρτηση του Δημοσίου από συγκεκριμένους προμηθευτές.

Οι διατάξεις αυτές εξειδικεύουν διατάξεις άλλων παλαιότερων νόμων που επιτρέπουν την πρόσβαση και περαιτέρω χρήση της δημόσιας πληροφορία, όπως το αρ. 5 του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας που ρυθμίζει το δικαίωμα πρόσβασης στη δημόσια πληροφορία και το Ν. 3448/2006 για την περαιτέρω χρήση της δημόσιας πληροφορίας, μολονότι η έκδοση των σχετικών κανονιστικών πράξεων μερικές φορές εκκρεμεί από το 2006.

Επιπλέον, έχει προβλεφθεί: Δικαίωμα του πολίτη να έχει πρόσβαση σε δημόσια έγγραφα και με ηλεκτρονικές διαδικασίες (αρ. 9 Ν. 3979/2011) Υποχρέωση της διοίκησης για κοινοχρησία πληροφοριακών συστημάτων και δεδομένων καθώς και ο προσδιορισμός των όρων διάθεσης δεδομένων (αρ. 19 παρ. 1 (Ν.3979/2011) σε συνδυασμό με το αρ. 7 του Ν. 3448/2006), χωρίς ωστόσο να έχουν εκδοθεί πότε οι σχετικές κανονιστικές πράξεις, ιδίως το ΠΔ κωδικοποίησης των διατάξεων για την περαιτέρω χρήση δημοσίων εγγράφων που προβλέπει το αρ. 14 του Ν.3448/2006. Η χρήση ανοιχτών αδειών κατά την προτυποποίηση των δημοσίων δικτυακών τόπων είναι υποχρεωτική κατά την εκτελεστική του αρ. 28 του Ν. 3731/2008 ΥΑΠ/Φ.40.4/1/989 1301/12.04.2012.

Ερωτήματα:

Με δεδομένο ότι (Ι) έχει περάσει πάνω από ένας χρόνος από την ψήφιση του ανωτέρω νόμου και έξι χρόνια από την ψήφιση του νόμου για την περαιτέρω χρήση δημόσιας πληροφορίας (Ν.3448/2006), (ΙΙ) οι διατάξεις αυτές μπορούν να αποφέρουν άμεσα οικονομικά οφέλη στο Δημόσιο σε μια εξαιρετικά δύσκολη για τη χώρα περίσταση και (ΙΙΙ) οι σχετικές κανονιστικές πράξεις είτε δεν έχουν εκδοθεί είτε δεν έχουν εφαρμοστεί ακόμη, ερωτάται ο αρμόδιος υπουργός:

Α. Ενότητα: Θέματα Ελεύθερου Λογισμικού/ Λογισμικού Ανοιχτού Κώδικα (ΕΛ/ΛΑΚ)

1. Εάν υπάρχει εκτίμηση του αριθμού των αδειών λογισμικού (ιδίως λογισμικού λειτουργικών συστημάτων, εξυπηρετητών, αυτοματισμού γραφείου, ERP, γεωγραφικών συστημάτων και βάσεων δεδομένων) που έχει αυτή τη στιγμή στην κατοχή του το Δημόσιο, η διάρκεια τους και το ετήσιο τους κόστος, καθώς και το ποσοστό των αδειών τα πνευματικά δικαιώματα των οποίων ανήκουν σε εταιρίες Ελληνικής ιδιοκτησίας.

2. Τι ενέργειες έχουν πραγματοποιηθεί προκειμένου να καταρτιστεί μητρώο αδειών σύμφωνα με τις διατάξεις του αρ.19 παρ. 2 του Ν. 3979/2011 και πότε αναμένεται η υλοποίησή του.

3. Τι ενέργειες έχουν πραγματοποιηθεί για την ενημέρωση και εκπαίδευση των φορέων του Δημοσίου τομέα ότι κατά την αγορά συστημάτων πληροφορικής θα πρέπει να αποκτούν το σύνολο των δικαιωμάτων επί αυτού ή να το αποκτούν με άδειες που επιτρέπουν την ελεύθερη επαναχρησιμοποίηση του.

4. Τι ενέργειες έχουν πραγματοποιηθεί για τη δημιουργία του αποθετηρίου λογισμικού και πληροφοριών της δημόσιας διοίκησης προκειμένου να μεγιστοποιηθεί το όφελος από την αγορά συστημάτων ΤΠΕ από τη δημόσια διοίκηση.

Β. Ενότητα: Θέματα Ανοιχτών Δεδομένων

5. Τι ενέργειες έχουν πραγματοποιηθεί για την έκδοση των Υπουργικών αποφάσεων για την κοινοχρησία και ανοιχτή διάθεση δεδομένων του Ν. 3979/2011 και της κωδικοποίησης της νομοθεσίας για την περαιτέρω χρήση δημόσιας πληροφορίας του Ν. 3448/2006 με δεδομένη την τεράστια οικονομική τους σημασία για τη χώρα.

6. Τι ενέργειες έχουν πραγματοποιηθεί για την υλοποίηση της ΥΑΠ/Φ.40.4/1/989 1301/12.04.2012 που καθιστά υποχρεωτική τη χρήση ανοιχτών αδειών για όλους τους δικτυακούς τόπους του Ελληνικού Δημοσίου.

Σύντομες σχετικές πληροφορίες και στοιχεία:

1. Τι είναι το ΕΛ/ΛΑΚ;

Ο όρος «Ελεύθερο Λογισμικό / Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα» (ΕΛ/ΛΑΚ) δημιουργήθηκε για να ομαδοποιήσει το Ελεύθερο Λογισμικό (ΕΛ) και το Λογισμικό Ανοικτού Κώδικα(ΛΑΚ). Ως σύνολο περιγράφει λογισμικό το οποίο διατίθεται με ειδικές άδειες (copy left ) που επιτρέπουν στους χρήστες να μελετήσουν, να τροποποιήσουν, να βελτιώσουν το λογισμικό αλλά και να το αντιγράφουν ελευθέρα. Ο τεχνικός τρόπος με τον οποίο επιτυγχάνεται αυτό είναι η διαθεσιμότητα του πηγαίου κώδικα (source code). Οι αντίστοιχοι αγγλικοί όροι είναι Free Software και Open Source Software ενώ η ομαδοποίηση αναφέρεται συνήθως ως FOSS (Free and Open Source Software) ή FLOSS (Free/Libre/Open Source software). Το “Ιδιόκτητο Λογισμικό” ή κλειστό λογισμικό είναι το λογισμικό για το οποίο αγοράζουμε το δικαίωμα χρήσης και δεν επιτρέπεται να αντιγραφεί για χρήση από τρίτους χωρίς να έχουμε προμηθευτεί τις απαραίτητες άδειες.

2. Γιατί να χρησιμοποιήσει κάποιος ΕΛΛΑΚ;

Τα συγκριτικά οφέλη χρήσης ΕΛ/ΛΑΛ είναι πολλαπλά. Καταρχήν η διαθεσιμότητα του πηγαίου κώδικα οδηγεί στη δημιουργία καλύτερου τελικού προϊόντος, κυρίως μέσω της συμμετοχής περισσοτέρων εθελοντών προγραμματιστών και της συνολικής συνεισφοράς εργασίας που είναι πολλαπλάσια από αυτή που μπορεί να διαθέσει οποιαδήποτε εμπορική επιχείρηση. Το πιο αντιπροσωπευτικό παράδειγμα είναι η μετάφραση και η τοπικοποίηση του λογισμικού σε περιβάλλοντα και χώρες μακριά από τους αρχικούς κατασκευαστές. Παράλληλα παρέχει τη δυνατότητα για παραμετροποίηση του λογισμικού στις εκάστοτε ανάγκες του τελικού χρήστη, γεγονός που είναι πρακτικά αδύνατο σε λογισμικό που δεν διέπεται απ’ τις ελευθερίες του ΕΛ/ΛΑΚ.

3. Γιατί να χρησιμοποιήσει ειδικά η Δημόσια Διοίκηση ΕΛ/ΛΑΚ;

Πολλές μελέτες έχουν δείξει τη θετική συνεισφορά του ΕΛ/ΛΑΚ στην οικονομία, ιδιαίτερα σε χώρες με μικρότερα παραγωγικά μεγέθη, όπως η Ελλάδα. Η χρήση ΕΛ/ΛΑΚ, εκτός από το οικονομικό όφελος λόγω μικρότερου αρχικού κόστους απόκτησης, παρέχει πιο πολλές επιλογές χωρίς να κλειδώνονται τα δεδομένα σε ένα συγκεκριμένο λογισμικό, ενώ δίνει πλήθος πλεονεκτημάτων σε θέματα ασφάλειας, πολλαπλών επιλογών στην συντήρηση, δυνατότητα εσωτερικής ανάπτυξης κλπ. Το πιο σημαντικό είναι ότι η χρήση ΕΛ/ΛΑΚ συμβάλλει στην τοπική ανάπτυξη και βοηθάει  την τοπική αγορά πληροφορικής. Αντί τα χρήματα να καταλήγουν σε ελάχιστες εταιρείες κατασκευής λογισμικού (σχεδόν αποκλειστικά στο εξωτερικό), διοχετεύονται σε τοπικές εταιρείες που παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης και παραμετροποίησης του λογισμικού συμβάλλοντας έτσι στην δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και στην μείωση του εμπορικού ελλείμματος. Το http://joinup.ec.europa.eu/ είναι το αποθετήριο ανοιχτού λογισμικού της Ευρωπαϊκής Επιτροπής που απευθύνεται κυρίως σε φορείς της δημόσια διοίκησης. Αυτή τη στιγμή η Ελληνική Δημόσια Διοίκηση χάνει δεκάδες εκατομμύρια ευρώ κάθε χρόνο από τη μη χρήση ΕΛ/ΛΑΚ και στερεί τη δυνατότητα ανάπτυξης νέων υπηρεσιών και εφαρμογών κρατώντας κλειστά τα περισσότερα δεδομένα της.

4. Υπάρχει ΕΛ/ΛΑΚ για όλες τα γνωστά ήδη λογισμικού;

Λύσεις ΕΛ/ΛΑΚ  υπάρχουν για όλους τους τομείς από εφαρμογές για καθημερινές δραστηριότητες, μέχρι εξειδικευμένες εφαρμογές στο χώρο της οικονομίας, της εκπαίδευσης, της διαχείρισης εργασιών και πελατών, κλπ, δύο από τα πολύ γνωστά αποθετήρια ΕΛ/ΛΑΚ είναι το http://sourceforge.net/, περιέχει πάνω από 324.000 έργα ανοιχτού λογισμικού που διατίθενται ελεύθερα και το https://github.com/, μερικά από τα πιο δημοφιλή λογισμικά είναι το http://www.mozilla.org/, το http://el.libreoffice.org/ και το   http://www.ubuntu.com/.

5. Τι είναι τα ανοιχτά δεδομένα;

Οποιαδήποτε δεδομένα τα οποία διατίθενται στο κοινό χωρίς περιορισμούς ως προς την αντιγραφή, περαιτέρω χρήση και διάθεση ή τροποποίηση αυτών ή των τροποποιημένων αντιγράφων τους. Ο βαθμός ανοιχτότητας των δεδομένων εξαρτάται από την ύπαρξη ή όχι περιορισμών στις παραπάνω δυνατότητες.

6. Πως σχετίζονται τα δημόσια ανοιχτά δεδομένα με τη δημόσια πληροφορία;

Η Ευρωπαϊκή Ένωση και ειδικά η Επίτροπος για θέματα της Κοινωνίας της Πληροφορίας Neelie Kroes χρησιμοποιεί από το 2011 στις επίσημες επικοινωνίες της τον όρο Δημόσια Ανοιχτά Δεδομένα για να δηλώσει αυτό που σε προηγούμενα επίσημα κείμενα ονομάζαμε Δημόσια Πληροφορία, π.χ. Ο Ν. 3448/2006 ή ο 3979/2011 αναφέρονται σε δημόσια πληροφορία αλλά ουσιαστικά αναφέρονται σε ανοιχτά δεδομένα.

7. Είναι τα ανοιχτά δεδομένα σημαντικά για την Ευρωπαϊκή Πολιτική για τη Δημόσια Πληροφορία;

Ναι, αποτελούν βασική δράση του Ψηφιακού Θεματολογίου και έχουν χαρακτηριστεί από την Επίτροπο για θέματα της Κοινωνίας της Πληροφορίας Neelie Kroes, ως το πετρέλαιο για την οικονομία του 21ου αιώνα και ως τρόπος για να ξεκλειδώσει το χρυσωρυχείο της πληροφορίας.

8. Έχουμε αριθμούς για όλα αυτά (Ελεύθερο Λογισμικό και δεδομένα);

Ναι, έχουμε μια σειρά από μελέτες για την ΕΕ (POPSIS, BERR, PIRA κλπ) και στοιχεία. Ειδικότερα:

- Το υπάρχον ΕΛ/ΛΑΚ στην Ευρώπη θα κόστιζε 12 δις Ευρώ στις εταιρίες εάν επρόκειτο να το αναπτύξουν από το μηδέν (Πηγή: Economic impact of open source software on innovation and the competitiveness of the Information and Communication Technologies (ICT) sector in the EU, Rishab Aiyer Ghosh, MERIT)

- Εμπορικές εταιρίες έχουν επενδύσει ένα σύνολο 1.2 δις Ευρώ στην ανάπτυξη ΕΛΛΑΚ, το οποίο αντιστοιχεί σε 565 χιλιάδες θέσεις εργασίας και 263 δις Ευρώ σε ετήσια έσοδα.

- Το ΕΛΛΑΚ μπορεί να εξοικονομήσει 36% από έξοδα έρευνας και ανάπτυξης σε εταιρικό επίπεδο έναντι του κλειστού λογισμικού.

- Ακόμη κι όταν χρεώνουν οι περισσότερες δημόσιες αρχές δε γνωρίζουν την ακριβή βάση των χρεώσεων που επιβάλλουν για την παροχή δεδομένων, με άλλα λόγια, δεν ξέρουν γιατί χρεώνουν ό,τι χρεώνουν ούτε τι κέρδος έχουν από αυτές τις χρεώσεις (Πηγή: POPSIS, Pricing of Public Sector Information Study, EC, INFOSOC, 2011)

- 0%: όταν τα τέλη μηδενίζονται παρατηρούνται σημαντικές μειώσεις στο συνολικό κόστος κτήσης των δεδομένων εξαιτίας της εκμηδένισης του κόστους συναλλαγής και παρακολούθησης της εφαρμογής των αδειών χρήσης (Πηγή: POPSIS, Pricing of Public Sector Information Study, EC, INFOSOC, 2011)

- 1% είναι το ποσοστών των τελών από τις χρεώσεις για περαιτέρω χρήση δημόσιας πληροφορίας σε σχέση με το συνολικό προϋπολογισμό των δημοσίων αρχών που τη διαθέτουν (Πηγή: POPSIS, Pricing of Public Sector Information Study, EC, INFOSOC, 2011)

- 7000% είναι το μέγιστο ποσοστό αύξησης ζήτησης στον όγκο δεδομένων όταν μειώνεται το κόστος αυτών (Πηγή: POPSIS, Pricing of Public Sector Information Study, EC, INFOSOC, 2011)

- 1000 % έως 10000% είναι το ποσοστό αύξησης των χρηστών δημόσιας πληροφορίας, όταν το κόστος γίνεται μηδέν ή εξισώνεται με το κόστος αναπαραγωγής (Πηγή: POPSIS, Pricing of Public Sector Information Study, EC, INFOSOC, 2011)

- 32 δις Ευρώ είναι το εκτιμώμενο μέγεθος της αγοράς από την περαιτέρω χρήση δημόσιας πληροφορίας για το 2010 (Πηγή: Vickery G (2011) Review of recent studies on PSI re-use and related market developments, Information Economics)